ნოემბერ-დეკემბერი

წლის (და პროექტის) ბოლო ორი თვე ძირითადად დაკავებული ვიყავით ფორმალური პროცედურით, რაც გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების დამტკიცებას სჭირდება. ამისთვის სამინისტრომ ორგანიზება გაუკეთა დაკაბადონებული ტექსტის სასიგნალო ეკზემპლარების დაბეჭდვას. მომზადდა სამინისტროებიდან მიღებული შენიშვნების ცხრილი და ა.შ.

საბოლოოდ, როგორც იქნა, ეროვნული მოხსენების განხილვა მთავრობის 1 დეკემბრის სხდომის დღის წესრიგში მოხვდა. თუმცა სხდომის დაწყვებისას იგი სამწუხაროდ განხილვიდან მოიხსნა.

რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, სამინისტრო კვლავ გეგმავს ეროვნული მოხსენების მთავრობის სხდომაზე გატანას. თუმცა ზუსტი თარიღი ჯერჯერობით დადგენილი არ არის.

ამასობაში მოხსენება ითარგმნა ინგლისურად. ინგლისური ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ აქ. დაწყებულია მისი დაკაბადონებაც. დაკაბადონებული ინგლისური ვერსია აგრეთვე განთავსდება ამ ბლოგზე.

ალბათ შეამჩნევდით, რომ ბლოგს დაემატა გვერდი, რომელზეც მოხსენებაში გამოყენებული  დიაგრამების უმეტესი ნაწილი ექსელ-ფაილების სახით არის დადებული.

ოქტომბერი

ოქტომბრის თვეში მოხდა შემდეგი:
  • დაგვიკავშირდა ეკონომიკის სამინისტრო, რომელიც მოხსენების პროექტით მთლად კმაყოფილი არ იყო. ვიმუშავეთ მათთან, გავასწორეთ ტექსტი და საბოლოოდ შეითანხმეს.  საბოლოო ვერსია (ვორდში);
  • მომზადდა და დამტკიცდა ცვლილებები ”გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადების წესის თაობაზე” პრეზიდენტის ბრძანებულებაში;
  • დასრულდა მოხსენების ქართული ვერსიის დაკაბადონება. დაკაბადონებული მოხსენება იხ. აქ.
ამჟამად მიმდინარეობს მოსამზადებელი პროცედურები მოხსენების წარსადგენად მთავრობისთვის.

    სექტემბერი

    სექტემბრის პირველი კვირიდან დაიწყო სამინისტროებიდან საპასუხო წერილების მოსვლა. იყო შენიშვნები, რომელიც გავითვალისწინეთ. ზოგ სამინისტროებს შენიშვნები არ ქონდათ.

    • სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პასუხი;
    • შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს პასუხი;
    • განათლების სამინისტროს პასუხი;
    • ფინანსთა სამნისტროს პასუხი;
    • რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს პასუხი;
    პარალელურად მიმდინარეობდა ტექსტის დაკაბადონება. დაკაბადონებული თავები იხ. აქ.

    აგვისტოს ამბები

    აგვისტოს დასაწყისში ეროვნული მოხსენების პირველი სრული ვერსია დაეგზავნა საკომენტაროდ გარემოს დაცვის მინისტრის მოადგილეებს. ამავე პერიოდში ტომ სტეფორდი უკანასკნელად ჩამოვიდა საქართველოში. გვქონდა შეხვდრა მინისტრთან, ბ-ნ გოგა ხაჩიძესთან. შევათანხმეთ მასთან მოხსენების დასრულების განრიგი. მინისტრი შეგვპირდა, რომ სექტემბერში მოხსენებას მტავრობის სხდომაზე გაიტანს. აგრეთვე ჩატარდა შეხვედრა ავტორებთან და მათ კურატორ მინისტრის მოადგილეებთან - შენიშვნები თითქმის არ იყო და ტექსტი გაიგზავნა საკომენტაროდ სამინისტროებში.

    აგვისტოს ბოლოს - სექტემბრის დასაწყისში ველოდებით შენიშვნებს სხვა სამინისტროებიდან. პარალელურად მიმდინარეობს იმ თავების დაკაბადონება, რომელზეც დიდი ოდენობის შენიშვნები მოსალოდნელი არ არის (ზედაპირული წყლები, მიწისქვეშა წყლები, მინერალური რესურსები, სტიქიური მოვლენები, რადიაცია, ბიომრავალფეროვნება).

    სექტემბრის პირველ ნახევარში მომზადდება მოხსენების საბოლოო ვერსია მთავრობის სხდომაზე გასატანად. პარალელურად დანარჩენი თავები დაკაბადონდება. მოველით, რომ სექტემბრის ბოლოს მოხსენება დამტკიცდება და ოქტომბრის გასაწყისში გამოიცემა.

    რა ხდებოდა ივლისში

    დასრულდა იმ თავების მომზადება, რომლებიც ცოტა არ იყოს "ჩამორჩნენ": მიწა და ნიადაგები, შავი ზღვის სანაპირო წყლები, ქიმიკატები. ჩამორჩენის ძირითადი მიზეზი იმაში მდგომარეობდა, რომ თითოეულ ამ სფეროს რამოდენიმე "პატრონი" ჰყავს და მათ მიერ ტექსების მომზადება, ერთმანეთთან მისადაგება-კომპილაცია, შემდეგ კვლავ ავტორებთან შეთანხმება და ა.შ საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია. თუმცა, როგორც იქნა, გავედით ბოლოში.

    ამ მომენტისთვის მოხსენების ყველა თავი მზად არის. უმეტესობა ინგლისურადაც ნათარგმნია. მიმდინარეობს ქართული და ინგლისური ტექსტების რედაქტირება, კომენტირება, გასწორება, ურთიერთშესაბამისობაში მოყვანა - უნდა ვაღიარო რომ ეს  საკმაოდ გრძელი და დამღლელი პროცესია, თუმცა შედეგად ტექსტები მნიშვნელოვნად უმჯობესდება (ჩემი აზრით).

    დაიწყო ტექსტების დაკაბადონებაც. დაკაბადონებული ტექსტების პირველი ვარიანტები აქ დევს. ვფიქრობ, დამეთანხმებით, რომ დიზაინერების მუშაობა პუბლიკაციას სერიოზულად აუმჯობესებს. ძალიან მინდა მჯეროდეს, რომ საბოლოო ჯამში ისეთი პუბლიკაცია გამოვა, რომლის გადაფურცვლა-გადათვალიერება (და იქნებ წაკითხვაც) არავის დაეზარება. მე ვფიქრობ გარემოს დაცვის პოპულარიზაციას საქართველოში ეს ძალზე წაადგებოდა.

    შემდგომი გეგმები მდგომარეობს ტექსტების დაჩქარებულ დაკაბადონებაში. მერე ისინი დაიგზავნება საკომენტაროდ სამინისტროებში (ფორმალური პროცედურა, რომელიც აუცილებლად გასავლელია), რის შემდეგაც გასწორებული ვარიანტი წარედგინება მთავრობას და პრეზიდენტს დასამტკიცებლად. იმედი გვაქვს რომ ეს ყველაფერი ოქტომბრამდე მოთავდება.

    წყლების და მიწების თავები იხურება კომენტარებისთვის!

    კომენტარების ვადა იწურება შემდეგი თავებისთვის:
    • მიწისქვეშა წყლები;
    • ზედაპირული მტკნარი წყლები;
    • მიწა და ნიადაგები;
    • მინერალური რესურსები;
    • სტიქიური მოვლენები.
    გთხოვთ გადახედოთ ამ თავების საბოლოო ვარიანტებს და თუ კომენტარები გაქვთ, მოგვაწოდოთ ისინი.

    შავი ზღვის სანაპირო წყლების მდგომარეობის აღმწერი თავი კვლავ მზადების პროცესშია. ველოდებით დამატებით ინფორმაციას აჭარის მთავრობისგან. ამ თავზე კომენტირებისთვის დამატებითი ვადა იქნება გამოყოფილი. 

    ასევე დასრულების პროცესშია წყალაღება-წყალჩაშვების თავები. მასზეც იქნება დამატებითი ვადა გამოყოფილი.

    გრძელდება კომენტარების მოგროვება მოხსენების სხვა თავებზე

    აქ კომენტარებში შეგიძლიათ დატოვოთ თქვენი კომენტარები მოხსენების ყველა თავზე, კომენტარებისთვის უკვე დახურული კლიმატის და ჰაერის თავების გარდა.

    კლიმატის და ჰაერის თავები იხურება კომენტარებისთვის!

    ყურადღება! 2 ივნისს ბოლო დღეა ეროვნული მოხსენების ჰაერისა და კლიმატის თავების სამუშაო ვერსიების კომენტირებისთვის! თუ კომენტარები/შენიშვნები გაქვთ, გთხოვთ ისინი დაუყოვნებლივ მოგვაწოდოთ!

    კომენტარები შეგიძლიათ გამოგზავნოთ მისამართებზე mjavakhishvili@gmail.com ან liatodua@csrdg.ge ან ჩაწეროთ აქვე, კომენტარებში. ელ-ფოსტით მიღებული ყველა კომენტარი აგრეთვე დაიდება ამ ბლოგზე.

    გთხოვთ გაითვალისწინოთ: კლიმატის თავი უკვე დიზაინერთანაა, კვირის ბოლომდე ჰაერის თავიც იქ გადაინაცვლებს. ამიტომ მომავალი კვირიდან რაიმეს შეცვლა ამ თავებში უკვე ძალიან რთული იქნება. გთხოვთ გაგვიწიოთ ანგარიში და დროულად მოგვაწოდოთ კომენტარები!

    ექსპერტთა მესამე ღია შეხვედრა

    28 მაისს 11 საათზე გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს საკონფერენციო დარბაზში შედგა დამოუკიდებელ ექსპერტთა მესამე შეხვედრა.

    შეხვედრაზე წარმოდგენილი იყო შემდეგი არასამთავრობო ორგანიზაციები: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (მარინა გახუტიშვილი და ნინო ქოქიაშვილი), საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი (მარიამ ბეციაშვილი), საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა (რუსუდან სიმონიძე და ნინო ჩხობაძე), საქართველოს ეკოლოგიურ მეცნიერებათა აკადემია (მარატ ციცქიშვილი და გიორგი მახარაძე), CENN (ნინო თევზაძე), IUCN POSC (ეკა კაკაბაძე), გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და მდგრადი განვითარების ცენტრი "რიო" (ინგა ნიკაგოსიანი), ექიმთა კავშირი (თორნიკე ბიძინაშვილი), ფერმერთა უფლებების დაცვის ასოციაცია AFRD (კახა ნადირაძე). სამინისტროს მხრიდან შეხვედრაზე წარმოდგენილი იყო გარემოსდაცვითი პოლიტიკისა და საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი (ნინო თხილავა, მაია ჯავახიშვილი, თორნიკე ფულარიანი, ნინო ჩიქოვანი), გარემოს ინტეგრირებული მართვის დეპარტამენტის ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სამმართველო (ქეთი კორძახია), გეოლოგიის სამმართველო (ივანე შველიძე, თინათინ შენგელია, ნანა ჯანჯღავა, ზურაბ ტუღუში), სატყეო დეპარტამენტი (გივი ნინიკაშვილი), გარემოს ეროვნული სააგენტო (ემილ წერეთელი, ჯემალ დოლიძე, მარინე არაბიძე, თამარ მაღლაკელიზე, გულჩინა კუჭავა). შეხვედრას ესწრებოდა აგრეთვე საქართველოს ორჰუსის ცენტრის წარმომადგენელი (ხათუნა გოგალაძე). პროექტის მხრიდან შეხვედრაზე წარმოდგენილნი იყვნენ მისი ექსპერტები: ტომ სტეფორდი, ერჟი სარნასკი და ლია თოდუა.

    შეხვედრის მონაწილეებისადმი წარდგენილი იქნა გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადების მდგომარეობა. აღწერილი იქნა ზღვის სანაპირო წყლების ხარისხისა და სასმელი წყლის ხარისხის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების პრობლემები და მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ინფორმაციის ნაკლებობის გამო შესაბამისი თავები გაერთიანდეს. რაზეც დამსწრე საზოგადოებამ გამოთქვა უკმაყოფილება - გამოითქვა მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ზღვის წყლის რეგულირება და ნორმირება განსხვავებულია მტკნარი წყლებისგან და ამიტომ მოხსენებაში ზღვის წყალთან დაკავშირებული თავი ცალკე უნდა იყოს. მონაცემების არარსებობა კი ამ თავში მკაფიოდ უნდა მიეთითოს.

    იგივე მოსაზრება გამოითქვა სასმელ წყალთან დაკავშირებით _ მოხსენებაში უნდა აღიწეროს ის ფაქტი, რომ სოფლის მეურნეობის სამინისტროდან ვერ ხერხდება წყლის ხარისხის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება და რომ ჯანდაცვის სამინისტრო საერთოდ არ არის სასმელი წყლის ხარისხის საქმის ყურში (აქვე უნდა მიეთითოს, რომ ადრე ჯანდაცვის სამინისტრო გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენებების მომზადებაში მონაწილეობდა, მეცნიერებათა აკადემიასთან ერთად) .

    შეხვედრაზე გამოითქვა მთელი რიგი შენიშვნები გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების თავების არსებულ პროექტებთან დაკავშირებით:
    • ბ-ნმა გიორგი მახარაძემ გამოთქვა ეჭვი იმის თაობაზე, თუ რამდენად სანდოა მონაცემები ზედაპირულ წყლებში ნიტრიტების კონცენტრაციების შესახებ. კერძოდ, მისი მოსაზრება მდგომარეობდა იმაში, რომ წყალში ჟანგბადის მაღალი კონცენტრაციის პირობებში ნიტრიტები იჟანგება და ნიტრატებად გარდაიქმნება, ამიტომ ნიტრიტის კონცენტრაცია მაღალი ვერ იქნება.
    • ბ-ნმა გიორგი მახარაძემ აგრეთვე ეჭვი შეიტანა მონაცემებში მიწისქვეშა წყლებში ზედაპირულად აქტიური ნივთიერებების , ასევე ლითიუმისა და კადმიუმის მაღალი კონცენტრაციების თაობაზე. მისი აზრით საჭიროა შეფასდეს, თუ როგორი იყო ამ გაზომვების მეთოდიკა და აღემატება თუ არა შედეგები გაზომვათა ცდომილების ზღვარს.
    შეხვედრაზე გამოითქვა მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ სასურველია მოხსენებაში აღწერილი ან მოხსენიებული იყოს ცალკეული მნიშვნელოვანი მსხვილი პროექტები, როგორიცაა მაგალითად წყლის სამმხრივი მონიტორინგის პროექტი (საქართველო-სომხეთი-აზერბაიჯანი).

    ტომ სტეფორდმა სთხოვა შეხვედრის მონაწილეებს წერილობით წარმოადგინონ თავიანთი შენიშვნები და შეახსენა ვადების შესახებ: სასურველია შენიშვნები წარმოდგენილი იყოს მანამ, სანამ ტექსტი დაკაბადონდება. მან გააფრთხილა მონაწილენი, რომ ამიერიდან ბლოგზე თითოეული თავის გასწვრივ მიეთითება კომენტირების ბოლო ვადა, რომლის გასვლის შემდეგ დამოუკიდებელ ექსპერტთა კომენტარების გათვალისწინების შესაძლებლობა პროექტს აღარ იქნება.

    განცხადება!

    ა.წ. 28 მაისს, 11 საათზე, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს საკონფერენციო დარბაზში (გულუას 6, მე-4 სართ) გაიმართება ღია საკონსულტაციო შეხვედრა გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადების პროცესის და შინაარსის განსახილველად.

    გთხოვთ მობრძანდეთ და გამოიყენოთ ეს შესაძლებლობა თქვენი მოსაზრებების/შენიშვნების გასაჟღერებლად ან დანსახილველად.

    აპრილის ამბები

    მოხსენების თავების მომზადება-დამუშავება გრძელდება (სამუშაო ვერსიები იხილეთ ამ გვერდზე). მდგომარეობა ასეთია:
    • რამოდენიმე თავის (ჰაერი, კლიმატი, რადიაცია) მომზადება პრაქტიკულად დასრულდა და ეხლა მათი დახვეწა მიმდინარეობს (დაგზავნილია სამინისტროს და პროექტის ხელმძღვანელობასთან კომენტარებზე);
    • დასრულებასთან ახლოსაა მინერალური რესურსების და მიწისქვეშა წყლების თავები, აგრეთვე სტიქიური მოვლენების თავი;
    • მიწის რესურსების, ნარჩენების და ქიმიკატების თავების მომზადება ცოტა შენელდა, ვინაიდან ველოდებით დამატებით ინფორმაციას სოფლის მეურნეობის სამინისტროდან;
    • წყლის თავები ელოდებოდა ინფორმაციას რამოდენიმე წყაროდან და ამიტომ სერიოზულად ჩამორჩა. თუმცა პროგრესი გვაქვს:
    • გარემოს დაცვის სააგენტომ დაასრულა მონიტორინგის საკმაოდ მოცულობითი ინფორმაციის გადამუშავება იმ სახით, რომელიც მოხსენებისთვის იყო საჭირო. შედეგად მომზადდა მდინარეების და ტბების თავების საწყისი ვარიანტი. თუმცა სანაპირო წყლებზე ინფორმაციას კვლავ ველოდებით;
    • რეგიონული განვითარების სამინისტროდან მოვიდა წყლით უზრუნველყოფის სააგენტოს ინფორმაცია სასმელ წყალთან დაკავშირებით. თუმცა კვლავ ველოდებით სურსათის უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის სამსახურის მიერ ჩატარებული სასმელი წყლის ხარისხის მონიტორინგის შედეგებს.
    • ბიომრავალფეროვნების თავები ჩამორჩენილია, ვინაიდან დეპარტამენტი დაკავებულია ქობულეთში რამსარის კონვენციის მხარეთა შეხვედრის ორგანიზების და წარმართვის მართლაც ძალზე რთული ამოცანით. მაისში ისინი თბილისს დაუბრუნდებიან და ამ თავების დამუშავება სწრაფად წაიწევს წინ.
    • ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორების გარემოზე ზემოქმედების და აგრეთვე ზოგადი სოციალურ-ეკონომიკური თავის მოსამზადებლად პროექტმა გარე ექსპერტები იქირავა. 10 მაისს ეს თავები მზად იქნება.
    • გარემოს დაცვის მართვის თავები ცოტა ჩამორჩა, ვინაიდან მათი ავტორი იმავე დროს პროექტის კოორდინატორია პრაქტიკულად და ბუნებრივია, ორ საქმეს ერთდროულად ვერ ასწრებს. თუმცა მაისამდე ისინიც მზად იქნება.
    • კარტოგრაფიის დეპარტამენტი გვიმზადებს რუკებს რამოდენიმე თავისთვის. აგრეთვე ვაწარმოებთ მოლაპარაკებებს გეოგრაფიის ინსტიტუტთან პუბლიკაციაში მათი რუკების გამოყენების თაობაზე.
    მაისიდან ჩვენ დავიწყებთ გამზადებული თავების დაკაბადონებას (დაკაბადონებული ტექსტები განთავსდება ამ გვერდზე). ის თავები, რომლებიც სხვა უწყებების ინტერესთა სფეროებსაც ფარავს (მაგალითად ეკონომიკური თავები) დაკაბადონებამდე გაიგზავნება კომენტარებისთვის შესაბამის უწყებებში. პარალელურად მომზადდება მოხსენების ინგლისური ვარიანტიც.

    დაახლოებით ივნისის მესამე დეკადაში მოხსენების სრული დაკაბადონებული ვარიანტი გაიგზავნება საბოლოო კომენტარებისთვის ყველა სამინისტროში, პარლამენტში, აჭარის მთავრობაში და სამხარეო ადმინისტრაციებში. ზაფხულის განმავლობაში მოგროვდება მათი კომენტარები, ტექსტი შესაბამისად შესწორდება და სექტემბერში მზად იქნება მოხსენების დასრულებული ვარიანტი, მთავრობისთვის წარსადგენად.

    PS: სამწუხაროდ, გეოგრაფიის ინსტიტუტთან მოლაპარაკებები უშედეგოდ დასრულდა. როგორც გაირკვა, ინსტიტუტი რუკებს ატლასის გამოსაცემად ამზადებს და მის გამოსვლამდე მათი რუკები ხელმისაწვდომი არაა.

    მარტის ანგარიში და აპრილის გეგმები

    როგორც ბლოგის ამ გვერდზე ხედავთ, მოხსენების უმეტესი თავების პირველი პროექტები მომზადდა და ითარგმნა ინგლისურად. 15-26 მარტს ტომ სტეფორდი თბილისში იყო, ყველა მომზადებული თავი წაიკითხა, დეტალური კომენტარები მოამზადა, სათითაოდ შეხვდა ავტორებს და ეს კომენტარები მათთან ერთად განიხილა.

    შემდგომი პროცედურა ასეთი იქნება: ავტორები ამზადებენ ტექსტის შემდეგ ვარიანტს, რომელიც ინგლისურად აღარ ითარგმნება. სანაცვლოდ იგი იგზავნება საკომენტაროდ გარემოსდაცვითი პოლიტიკის სამმართველოში (დაახლოებით 1 კვირით). კომენტარები განიხილება/შეჯერდება ავტორთან ერთად. ავტორი მათ გაითვალისწინებს ტექსტში. ტექსტის ეს შესწორებული ვარიანტი გადაიგზავნება რედაქტორთან, ენის გასასწორებლად, ამის შემდეგ კი ითარგმნება. ნათარგმნი ტექსტი ეგზავნება საკომენტაროდ ტომ სტეფორდს და პროექტის მენეჯერს, მიხალ ნეკვასილს; ნათარგმნი ტექსტი და მისი ქართული დედანი კი _ მინისტრის მოადგილეს. ყველა კომენტარები შეჯერდება პოლიტიკის სამმართველოში, ავტორთან ერთად. შესწორებული ტექსტი გადის კორექტურას და იგზავნება დასაკაბადონებლად. მინისტრთან, ასევე სხვა სამინისტროებში, მთავრობაში და პრეზიდენტთან გაიგზავნება მოხსენების დაკაბადონებული ვარიანტი.

    როგორც ხედავთ, პროცედურა ძალიან გრძელია. შეფერხებების გარეშეც კი დოკუმენტის დაკაბადონებული ვერსია მხოლოდ 2 თვის შემდეგ იქნება მზად. იმედია შეფერხებები არ იქნება. ტომ სტეფორდის შემდეგი (ბოლო) ვიზიტი მაისის ბოლოსთვის არის დაგეგმილი.

    მეორე შეხვედრა დამოუკიდებელ ექსპერტებთან

    26 მარტს, 11 საათზე, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს დარბაზში გაიმართა შეხვედრა გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადებაში მონაწილეობით დაინტერესებულ გარე ექსპერტებთან.

    შეხვედრაზე წარმოდგენილი იყო შემდეგი არასამთავრობო ორგანიზაციები: ეკოლოგიური აკადემია (ბ-ნი გიორგი მახარაძე), ეკოლოგიური უსაფრთხოების საზოგადოება (ბ-ნი ზურაბ ცქვიტინიძე), სამეცნიერო ასოციაცია "ეკოთექი" (ბ-ნი თემურ ვეკუა), ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (ქ-ნები ნინო ქოქიაშვილი და მარინა გახუტიშვილი), CENN (ნინო თევზაძე), საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა (ბ-ნი პავლე ცაგარეიშვილი). სამინისტროს მხრიდან შეხვედრაზე წარმოდგენილი იყო გარემოსდაცვითი პოლიტიკის სამმართველო (მაია ჯავახიშვილი და თორნიკე ფულარიანი), საერთაშორისო ურთიერთობების სამმართველო (მაია ვაშაკიძე), წყლის რესურსების მართვის სამმართველო (მარინა მაკაროვა), მიწის მართვის სამმართველო (ბენო გელუტაშვილი), ჰაერის მართვის სამმართველო (ნოე მეგრელიშვილი), გეოლოგიის სამმართველო (ივანე შველიძე), საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახური (თემურ სუხიტაშვილი), გარემოს ეროვნული სააგენტო (მარინე არაბიძე, თამარ მაღლაკელიძე, გულჩინა კუჭავა). შეხვედრას ესწრებოდნენ კონსულტანტები ტომ სტეფორდი (EPA Ireland) და ლია თოდუა (CSRDG).

    გაიმართა მსჯელობა მოხსენების ცალკეული ნაწილების პროექტებზე წარმოდგენილ შენიშვნებთან დაკავშირებით:
    • განიმარტა ბ-ნი გიორგი მახარაძის შენიშვნა იმის თაობაზე, რომ სააგენტოს დიაგრამა მტკვარში მეტალების კონცენტრაციის თაობაზე არ შეიძლება სწორი იყოს. საქმე იმაშია, რომ 7-8 pH მქონე მდინარეებში ფუძე მეტალები ძალზედ მალე ილექება და იონის კონცენტრაციამ დიაგრამებში მითითებულ მნიშვნელობებს შეიძლება მიაღწიოს მხოლოდ უაღრესად სერიუზული ზემოქმედების შედეგად (რაც თავის მხრივ მთლიანად გაანადგურებდა თევზებს, მოწამლავდა გარემოს, ანუ იოლად შესამჩნევი იქნებოდა). შესაძლოა მეტალების კონცენტრაციის მაღალი მნიშვნელობები გამოწვეული იყოს სინჯების არასათანადო გაფილტვრით, რის შედეგადაც სინჯებში არა მარტო გახსნილი, არამედ გამოლექილი მეტალებიც მოხვდა. გარემოს ეროვნულმა სააგენტოს წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ გადაამოწმებენ თავიანთ მონაცემებს ამ შენიშვნის გათვალისწინებით.
    • განხილული იქნა ბ-ნ თემურ ვეკუას მოთხოვნა იმის თაობაზე, რომ საზოგადოებას მიეწოდოს მეტი ინფორმაცია გარემოს მონიტორინგისას გამოყენებული გაზომვების მეთოდოლოგიისა და გამზომი აპარატურის შესახებ. ქ-ნმა მარინე არაბიძემ გააკეთა პრეზენტაცია გარემოს დაცვის სააგენტოს გარემოს მონიტორინგის დეპარტამენტის შესაძლებლობების შესახებ. წარმოდგენილი იქნა ფოტოები იმის დასადასტურებლად, რომ ლაბორატორიებში განახლებულია ყველაფერი, ქიმიური ჭურჭლიდან დაწყებული და უახლესი გაზ-სპექტრომეტრით დამთავრებული. რომ ლაბორატორიები რეგულარულად მონაწილეობენ საერთაშორისო დაკალიბრებისა თუ ტესტირების გამოცდებში და უკვე მოიპოვეს სერტიფიკატები რიგი პარამეტრების გაზომვათა შესაბამისობაზე, სხვა პარამეტრებზე კი მუშაობა გრძელდება. ლაბორატორიის თანამშრომლები (არა მარტო თბილისში, არამედ რეგიონულ ლაბორატორიებშიც) გადიან რეგულარულ თრენინგებს და მათი მუშაობის ხარისხი მუდმივად უმჯობესდება. შეხვედრის მონაწილეებმა აღნიშნეს ქ-ნი მარინას პრეზენტაციის დამაჯერებლობა და გამოთქვეს სურვილი, რომ მომავალშიც სააგენტოს თანამშრომლობა საზოგადოებასთან ამგვარი გახსნილობის ფორმატში წარიმართოს.
    • განხილული იქნა ბ-ნ ზურაბ ცქვიტინიძის შენიშვნები მოხსენების მე-4 თავში საქართველოში კლიმატის ცვლილების გამოვლინებათა ზედმეტად ცალსახა ასახვის თაობაზე. ვინაიდან ამ თავის ავტორი, ქ-ნი მედეა ინაშვილი მივლინებაში იყო და შეხვედრას არ ესწრებოდა, და გარდა ამისა, იგი ამზადებს ამ თავის მეორე პროექტს, სადაც აღნიშნული საკითხი უფრო ფართოდ იქნება განხილული, შევთანხმდით, რომ საკითხი ამ პროექტის გამოქვეყნების შემდეგ განვიხილოთ. გარდა ამისა, მიზანშეწონილია კლიმატის საკითხებზე მომუშავე სპეციალისტების მცირე შეხვედრის ორგანიზება, რათა მათ შორის მიიღწეს შეთანხმება იმის თაობაზე, თუ კონკრეტულად როგორ გამოვლინდება კლიმატის გლობალური ცვლილება საქართველოში.
    • ქ-ნები ნინო ქოქიაშვილი და მარინა გახუტიშვილი დაინტერესდნენ, თუ რომელ თავებში იქნება ასახული პესტიციდებით გარემოს დაბინძურების საკითხები. ეს საკითხები გაშუქდება როგორც ნარჩენების თავში, ასევე ქიმიკატების თავში და სოფლის მეურნეობის გარემოზე ზემოქმედების თავში.
    • ბ-ნმა პავლე ცაგარეიშვილმა გულისტკივილი გამოთქვა იმის გამო, რომ გარემოსდაცვითი აღრიცხვიანობა ქვეყანაში სულ უფრო და უფრო მცირდება და შესაბამისად მცირდება ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენებისთვის.
    • გამოითქვა მოსაზრება იმის შესახებ, რომ მწირი მონიტორინგისა და ანგარიშგების პირობებში იქნებ საერთოდ აზრი არ აქვს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადებას? ტომ სტეფორდის მოსაზრება ამასთან დაკავშირებით იყო ის, რომ გარემოსდაცვითი პრობლემების დიდი ნაწილის გამოვლენა ასეთ პირობებშიც შესაძლებელია. რა თქმა უნდა უკეთესი იქნებოდა, მეტი ინფორმაცია რომ გვქონდეს. მაგრამ არარაციონალურია ვიჯდეთ და ინფორმაციას ველოდოთ, მაშინ როცა შეგვიძლია ნაწილი პრობლემები მაინც გამოვავლინოთ და მათ გადაჭრაზე ვიზრუნოთ. თუმცა მონიტორინგის შეძლებისდაგვარად აღდგენა რა თქმა უნდა აუცილებელია.

    შენიშვნები მოხსენების პირველ პროექტზე

    ამ პოსტის კომენტარებში ექსპერტებს შეუძლიათ დატოვონ თავიანთი შენიშვნები მოხსენების თავების დღეისთვის არსებულ ვერსიებზე.

    განცხადება!

    26 მარტს, 11 საათზე შედგება შემდეგი საჯარო შეხვედრა, ისევ სამინისტროს დარბაზში.

    გავარჩევთ მოხსენების უკვე მომზადებულ ნაწილებს, მოვისმენთ თუკი რაიმე შენიშვნები აქვთ ექპერტებს მათთან დაკავშირებით.

    21 თებერვალი-5 მარტი

    გარემოს მდგომარეობის შესახებ მოხსენების ავტორებმა დაიწყეს მოხსენების თავების პირველი ვარიანტების მოწოდება. ისინი შეგიძლიათ ნახოთ აქ. იქვე დაიდება მათი ინგლისური თარგმანი.

    15 მარტს თბილისში კვლავ 2 კვირით ჩამოვა ტომ სტაფორდი და ავტორებთან ვიმუშავებთ მათი ტექსტების დახვეწაზე. იმედს არ ვკარგავთ, რომ აპრილის პირველ კვირაში მოხსენების ყველა თავის ტექსტის შავი ვარიანტი მზად იქნება. ამის შემდეგ ვიქირავებთ რედაქტორს, რომელიც ქართული ტექსტების ენისა და სტილის გასწორებაზე იმუშავებს. პარალელურად დაიწყება გამოცემის დაკაბადონება. საჯარო განხილვაზე და სამინისტროებთან შეთანხმებაზე უკვე დაკაბადონებული დოკუმენტი წავა. თუმცა გამოიცემა იგი მხოლოდ პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერის შემდეგ, სავარაუდოდ შემოდგომაზე.


    8-19 თებერვალი

    მინისტრის ბრძანებამ, რომელიც ეროვნული მოხსენების მომზადების პასუხისმგებლობებს ანაწილებს, გაიარა შეთანხმების ოფიციალური, ძალიან გრძელი პროცედურა და დამტკიცდა.

    გარემოს დაცვის სააგენტოს მონიტორინგის დეპარტამენტსა და სამინისტროს ჰაერის და წყლის სამმართველოებს შორის მიმდინარეობდა ინტენსიური თანამშრომლობა მონიტორინგის მონაცემების შერჩევის და მათი წარდგენის ფორმატის შესარჩევად.

    მოხსენების მომზადებაში ჩართული ყველა სამმართველო აქტიურად ამზადებს მასალებს მოხსენებისთვის. იმედი გვაქვს, რომ მარტის პირველ კვირაში ყველა ძირითადი თავის პირველ პროექტს მოგვაწვდიან. მოხსენების თავების პროექტები დაიდება აქ.

    მანამდე კი აქ დაიდება ნაირნაირი ნედლი მასალა, რომელიც ავტორებს და დამოუკიდებელ ექსპერტებს შეიძლება გამოადგეთ.

    ჯგუფებში მუშაობა

    აქ შევაჯამებ გარე ექსპერტების მიერ დღემდე გამოთქმულ სურვილებს ამა თუ იმ თავზე მუშაობის შესახებ:
    • თავი 3, ატმოსფერული ჰაერის ხარისხი: ბ-ნი თემურ ვეკუა;
    • თავი 11, მიწა და ნიადაგები : ბ-ნი გიზო ურუშაძე (შეგვპირდა ნიადაგების რუკას);
    • თავები 14-15, ბიომრავალფეროვნება და ცოცხალი რესურსები: ქ-ნები ნ.დვალიშვილი, ნ.არჩვაძე და რ.ინწკირველი;
    • სექცია ”გარემოზე ზემოქმედება”: ქ-ნები ნ.დვალიშვილი, ნ.არჩვაძე და რ.ინწკირველი (ეს სექცია გაიყო ორ ნაწილად (იხ. მინისტრის ბრძანება): თავები 16-17 შევიდა სექციაში ”ნარჩენები და ქიმიკატები”, თავები 18-20 კი სექციაში ”გარემოზე ზემოქმედების მქონე ეკონომიკური საქმიანობები”).
    გარე ექსპერტებთან მუშაობის სტილი იქნება შემდეგი: მასალების პროექტები რეგულარულად დაიდება ამ ბლოგზე (შესაბამის საკითხზე მუშაობის სურვილის მქონე ექსპერტებს ელ-ფოსტით ვაცნობებთ ამის შესახებ). ექსპერტებს ვთხოვთ, თავიანთი მოსაზრებები და კომენტარები მოგვაწოდონ წერილობით. ყველა მიღებული კომენტარი აგრეთვე დაიდება ამ ბლოგზე. აქვე განვათავსებთ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რომელი კომენტარი იქნა გათვალისწინებული ან არ-გათვალისწინებული და რატომ.

    თუ საჭირო გახდა, მოეწყობა ვიწრო წრეში სამუშაო შეხვედრებიც, კონკრეტულ თემაზე სამსჯელოდ. თუმცა მე პირადად თანამშრომობის ღია ფორმატი (ბლოგის საშუალებით) უფრო კორექტულად მიმაჩნია.

    გთხოვთ, ამ პოსტის კომენტარებში, გამოთქვათ თქვენი მოსაზრებები მუშაობის შემოთავაზებული ფორმატის თაობაზე.

    შემოსული კომენტარების შეჯამება

    აქ შევკრიბე დღემდე შემოსული კომენტარები მოხსენების სტრუქტურაზე. იტალიკებით მივაწერე მათი განხილვის მდგომარეობა:
    1. შესავალში იყოს გარემოს მდგომარეობის შესაფასებლად გამოყენებული კრიტერიუმების (თუ ინდიკატორების) ჩამონათვალი - შევეცდებით;
    2. დაემატოს ეპიდემიოლოგიური კვლევის მონაცემები გენეტიკურ პათოლოგიებზე და სიმსივნურ დაავადებებზე, როგორც გარემოს დაბინძურების ერთგვარ გენოტოქსიკურ ბიომარკერებზე - ამაზე ცხარე კამათი გვქონდა ტომთან და ვერ შევთანხმდით _ არც ერთი დაავადება არ არის მხოლოდ გარემოს ფაქტორებით გამოწვეული და არაკორექტული იქნება ამ მონაცემების გარემოს დაბინძურების ინდიკატორებად გამოყენებაო. შემდეგ ჩამოსვლაზე კიდევ დაველაპარაკები. ან იქნებ მეტი დასაბუთება შემაშველოთ?
    3. დაემატოს მონაცემები ზოგიერთი დაავადების (მაგ. ჩიყვის) ენდემურ კერებზე - დაავადებათა ენდემური, ბუნებრივი კერები გარემოს დაბინძურებასთან როგორ დავაკავშიროთ, ვერ მივხვდი. საჭიროა მეტი დასაბუთება.
    4. დაემატოს სექცია: გენეტიკური რესურსების კონსერვაციისა და ბიოუსაფრთხოების რისკების ანალიზი (გმო) - მჭირდება სპეციალისტების მოსაზრებანი ამ წინადადების გამართლებულობის თაობაზე. რატომ უნდა იყოს ცალკე სექცია? იქნებ ბიომრავალფეროვნების თავის ნაწილი იყოს?
    5. დაემატოს სექცია: განახლებადი ენერგიების რესურსების კვლევა და ანალიზი - ენერგეტიკის თავში იქნება საუბარი განახლებად რესურსებზე და მათ წილზე. თუ არ იქნა საკმარისი, მერე განვავრცოთ.
    6. დაემატოს დანართი, სადაც აღიწერება, თუ რა ნივთიერებები და ინგრედიენტები გაიზომა, რომელი ხელსაწყოებით და რამდენად სანდოა ეს მონაცემები (ხელსაწყოების დამოწმების ვადების და დამმოწმებელი ორგანოს მითითება) - კი, ბატონო.
    7. დაერთოს მოქმედი სტანდარტების ნუსხა (დოკუმენტის დასახელება, მიღების თარიღი და მიმღები ორგანო) - ეს მონაცემები თითოეულ თავში იქნება. შეიძლება ბოლოში გაერთიანდეს და დანართადაც დაერთოს.
    8. გეოსაფრთხეების თავის დასახელება შეიცვალოს უფრო გასაგები ტერმინით: "სტიქიური მოვლენები" და მასში აისახოს ინფორმაცია საქართველოში წარმოდგენილი ყველა ტიპის სტიქიური მოვლენების შესახებ - ვაპირებთ გავითვალისწინოთ ეს შენიშვნა.
    9. მდინარეების და ტბების თავები გაერთიანდეს - კი, ბატონო.
    10. სურსათის უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის ეროვნული სამსახურის შენიშვნა აგრეთვე სრულად იქნება გათვალისწინებული.

    1-5 თებერვალი

    მუშაობა მიმდინარეობდა შემდეგი მიმართულებით:
    • გარემოს დაცვის სააგენტომ დაიწყო ჩვენს მიერ მოთხოვნილი ინფორმაციების მომზადება და მათთან ხდებოდა შეთანხმება ინფორმაციის მოწოდების კონკრეტულ ფორმატის (მაგალითად, მოვილაპარაკეთ, რომ ჰაერში დამბინძურებელთა კონცენტრაცია შედარდება არა მხოლოდ ერთჯერად მაქსიმუმებს, არამედ საშუალო დღიურებს, მათ შორის ევროპულ ნორმებსაც);
    • მომზადდა მინისტრის ბრძანების პროექტი და მიმდინარეობდა მისი ტექსტის შეთანხმება ცალკეულ მიმართულებებთან;
    • მზადდება ინფორმაციის მოთხოვნის წერილები სხვა სამინისტროებიდან;
    • ხდება პუბლიკაციის კონცეპტუალური დიაზაინის შერჩევა.

    შემოსული კომენტარები ანგარიშის სტრუქტურასთან დაკავშირებით

    აქ, კომენტარებში, დაიდება გარემოს შესახებ ეროვნული მოხსენების ჩვენს მიერ შემოთავაზებულ სტრუქტურასთან დაკავშირებით შემოსული ყველა კომენტარი.

    განცხადება!

    დამოუკიდებელ ექსპერტებს, რომელთაც აქვთ სურვილი თავიანთი წვლილი შეიტანონ საქართველოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადებაში, ვთხოვთ:
    • 15 თებერვლამდე მოგვაწოდონ შენიშვნები მოხსენების შემოთავაზებულ სტრუქტურასთან დაკავშირებით;
    • 8 თებერვლამდე მოგვაწოდონ ინფორმაცია, თუ რომელ თავზე/სექციაზე მუშაობაში სურთ მონაწილეობა.
    ინფორმაციის მოწოდებისთვის გთხოვთ გამოიყენოთ თქვენთვის მისაღები ერთ-ერთი გზა:
    • კომენტარი ამ ბლოგზე;
    • ელ-წერილი მისამართებზე liatodua@csrdg.ge ან mjavakhishvili@gmail.com ;
    • ოფიციალური მიმართვა სამინისტროს.

    შეხვედრა დამოუკიდებელ ექსპერტებთან

    29 იანვარს, 12 საათზე, გარემოს დაცვის სამინისტროს დარბაზში გაიმართა პროექტის შეხვედრა გარე ექსპერტებთან. ესწრებოდა 12 ექსპერტი: ოთხი ქალბატონი თბილისის ივ. ჯავახიშვილის უნივერსიტეტიდან: მარინა გახუტიშვილი, ნინო კოკიაშვილი, ნინო არჩვაძე და ნანა დვალიშვილი; მეცნიერებათა აკადემიიდან ბ-ნი გიზო ურუშაძე, არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან: ირაკლი ქობულია (CENN), კახა ნადირაძე (ფერმერთა უფლებების დაცვის ასოციაცია, AFRD), გია სოფაძე (ეკოხედვა), ზურაბ ცქვიტინიძე (ეკოლოგიური უსაფრთხოების საზოგადოება), მარატ ციცქიშვილი და გიორგი მახარაძე (ეკოაკადემია), ქეთი გუჯარაიძე (მწვანე ალტერნატივა). სამინისტროს მხრიდან წარმოდგენილი იყო გარემოსდაცვითი პოლიტიკის და საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი (ნინო შარაშიძე, მაია ჯავახიშვილი და ხათუნა ჩიკვილაძე), კლიმატის ცვლილების სამმართველო (მედეა ინაშვილი) და ჰაერის დაცვის სამმართველო (ნოე მეგრელიშვილი). ვიყავით მე და ტომ სტეფორდიც.

    ვინაიდან ეროვნული მოხსენების სტრუქტურის ტექსტი მხოლოდ შეხვედრის წინა საღამოს დაეგზავნა ექსპერტებს, მოლოდინი იმისა, რომ ისინი შეხვედრაზევე წარმოადგენდნენ კონკრეტულ შენიშვნებს, არ ყოფილა. ვიმსჯელეთ ზოგადად პროცესზე და შემდგომი მუშაობის ფორმატზე. ქეთი გუჯარაიძემ აღნიშნა, რომ მისთვის მისაღებია პროექტის გამჭვირვალობის ასეთი ფორმატი (ბლოგი და მასზე განთავსებული დოკუმენტები, ასევე ანგარიშები იმის შესახებ, თუ კონკრეტულად როდის რას აკეთებს პროექტი), ბატონმა გიზო ურუშაძემ კი დაამატა, რომ კარგი იქნებოდა, თუ სამინისტროს სხვა პროექტებიც მიბაძავდნენ ამ მაგალითს. ბატონმა მარატ ციცქიშვილმა გამოთქვა შეშფოთება იმის თაობაზე, რომ პროექტი შეიძლება დაკონცენტრირდეს ლამაზი პუბლიკაციის გამოცემაზე და არა მისი შინაარსის სისწორეზე, ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ სტრუქტურის, არამედ შემდგომ ეტაპზე ამ სტრუქტურაში მოქცეული ინფორმაციის განხილვა, რათა არასახარბიელო ფაქტები მიჩქმალული არ იქნეს. რაზეც სრულებით დავეთანხმეთ. ბატონმა ზურაბ ცქვიტინიძემ გამოთქვა გულისტკივილი იმის გამო, რომ ბოლო წლებში არა მარტო მოისპო გარემოს ფაქტორების მონიტორინგი, არამედ არ ხდება არსეული მასალების დიგიტალიზაცია (იგულისხმებოდა კლიმატის მახასიათებლების გაზომვების შედეგების ისტორიული ბაზა). ბატონმა კახა ნადირაძემ აღნიშნა, რომ სასურველია დოკუმენტზე მომუშავე გარე ექსპერტები მასში მოხსენიებულნი იყვნენ. რაზეც დავეთანხმეთ.

    შევთანხმდით, რომ 2 კვირის მანძილზე ექსპერტები გამოგზავნიან კონკრეტულ შენიშვნებს მოხსენების შემოთავაზებულ სტრუქტურასთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, გამოთქვამენ თავიანთ სურვილს, თუ კონკრეტულად რომელ სექციაზე ან თავზე მუშაობაში სურთ მონაწილეობის მიღება. შესაბამისად, ჩვენ მათ დავაკავშირებთ დოკუმენტის ამ ნაწილზე მომუშავე ჯგუფთან და უზრუნველვყობთ ორივე მხარისთვის მისაღებ თანამშრომლობის ფორმატს.

    ექსპერტთა შემდეგი დიდი შეხვედრა შედგება მარტში.

    22-28 იანვარი

    მე, ტომმა და მაიამ ჩავატარეთ შეხვედრები სამინისტროს სხვადასხვა დეპარტამენტების წარმომადგენლებთან, რომლებიც მოამზადებენ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების ამა თუ იმ თავს. ჩვენი მიზანი იყო შევთანხმებულიყავით მოხსენების ისეთი სტრუქტურაზე, რომლის შევსება დღეს არსებული ინფორმაციის საშუალებით შესაძლებელი იქნება. ამიტომ ვცდილობდით დეტალურად გაგვერკვია, რა ინფორმაცია არის დღესდღეობით ხელმისაწვდომი და როგორი სახით (უბრალოდ ტექსტური აღწერა, ზუსტი ციფრული მონაცემები, რუკები). შემდეგ ვცდილობდით დაგველაგებინა ეს ინფორმაცია ლოგიკურად.

    საბოლოოდ შევჯერდით მოხსენების ასეთ სტრუქტურაზე. თუმცა ეს მხოლდ მონახაზია. რეალური ინფორმაციის მიღების შემდეგ შეიძლება ბევრი რამ გადალაგდეს. ხვალ ვაპირებთ ეს სტრუქტურა არაფორმალურ ექსპერტთა შეხვედრაზე განვიხილოთ.

    20-21 იანვარი

    მე და ტომს გვქონდა ინტენსიური შეხვედრები და მსჯელობები გარემოს დაცვის სამინისტროს თანამშრომლებთან: პოლიტიკის დეპარტამენტის ხალხთან, გარემოს ინტეგრირებული მართვის დეპარტამენტის სხვადასხვა სამმართველოს ხელმძღვანელებთან და ბიომრავალფეროვნების სამსახურის წარმომადგენლებთან. ვცდილობთ მივაგნოთ გარემოს ეროვნული ანგარიშების მომზადების ისეთ პროცედურას, რომელიც საქართველოს რეალობაში განხორციელებადი და ამავე დროს მაქსიმალურად ეფექტური იქნება. ყველა თანხმდება იმაზე, რომ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების თემატური თავები/სექციები (ჰაერი, წყალი, მიწა, ნარჩენები, ბიო) შესაბამისი სფეროს ექსპერტის მიერ ან მისი ხელმძღვანელობით უნდა დაიწეროს. თან "სფეროები" უნდა განისაზღვროს უფრო ფართოდ, ვიდრე მაგალითად სამინისტროს ქვედანაყოფების ან თუნდაც თავად სამინისტროს პასუხისმგებლობაა. მაგალითად, წყლის სფერო მოიცავს არა მარტო ზედაპირულ წყლებს (რითაც დღეს შემოიფარგლება სამინისტროს წყლის რესურსების სამმართველოს უფლებამოსილებათა სფერო), არამედ მიწისქვეშა წყლებს, სასმელ წყალს (წყალმომარაგების სისტემიდან და მის გარეშე), ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორიდან ყველა ამ წყლების დაბინძურების მიზეზებს. დღევანდელ ქართულ რეალობაში ეს სფეროები სხვადასხვა უწყებებშია გაფანტული და მათგან ინფორმაციის მოკრებაც კი პრობლემატურია. თუმცა შეუძლებელი არაფერია. მაგალითად, ინფორმაციის მოწოდება მოგვარდება, თუ იგივე ინფორმაციის მოწოდების პროცედურა მკაფიოდ გაიწერება სათანადო დონის ნორმატიულ აქტში. თუმცა აგრეთვე გასათვალისწინებელია, რომ საჭიროა ინფორმაციის არსებობა/მოგროვება რამენაირად (მ.შ. ფინანსურად) უზრუნველყოფილი იყოს, ანუ რომ იმ უწყებაში, რომელმაც გარემოს მდგომარეობის შესაბამისი სფეროს კოორდინატორს ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, ამ ინფორმაციის შეგროვება რეგულარულად ხორციელდებოდეს.

    გარდა ამისა, ვიმსჯელეთ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების სტრუქტურაზე და დიზაინზე. ტომის აზრით 2006 წლის მოხსენების მთავარი ნაკლი ინფორმაციის არასათანადონ წარდგენაშია: ელემენტარულად ბევრი ტექსტია დიაგრამებთან შედარებით (ოპტიმალური შეფარდება იქნებოდა 40% ტექსტი - 60% დიაგრამები და ცხრილები, თუმცა მნიშვნელოვანია რომ ეს უკანასკნელებიც არ იყოს ძალიან რთული და გადატვირთული), და ინფორმაცია არ არის სათანადოდ სტრუქტურირებული. ანუ, სექციებს შორის არ არის მკაციოდ განსაზღვრული მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთკავშირები და არ არის გამოყოფილი პრიორიტეტები (პრიორიტეტული პრობლემები). ამის ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ისაა, რომ ანგარიშს ერთი ადამიანი ამზადებდა. გარემოს მდგომარეობის ანგარიში ზალზედ რთული დოკუმენტია იმისთვის, რომ იგი ერთმა ადამიანმა დაწეროს. თითოეული სფეროს შიგნით მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების აღწერა და პრიორიტეტული პრობლემების გამოყოფა აუცილებლად შესაბამისი სფეროს სპეციალისტმა (ან სპეციალისტების ჯგუფმა) უნდა გააკეთოს. შემდგომ რა თქმა უნდა მოხდება ყველაფრის რედაქტირება, ერთ სტილზე გადაყვანა, ლოგიუკრად შეკვრა და ა.შ. _ ეს უკვე მთლიანად ანგარიშზე პასუხისმგებელი ადამიანის საქმეა.

    გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ანგარიშის დიზაინიც. განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ იგი ფართო საზოგადოებისთვის არის გამიზნული. თუ გვინდა, რომ ადამიანებს არ დაეზაროთ მისი გადაშლა და გარემოს პრობლემების გაცნობა, საჭიროა რომ იგი ვიზუალურად მიმზიდველი იყოს. ამ ეტაპზე ჩვენ მოლაპარაკებებს ვაწარმოებთ რამოდენიმე დიზაინერულ ფირმასთან თბილისში ანგარიშის დიზაინის მომზადების თაობაზე.

    გარემოსდაცვითი სფეროების კოორდინატორებთან დავიწყეთ მუშაობა მოხსენების შინაარსის სტრუქტურის მომზადებაზე. სხვათა შორის, სწორედ ამიტომ გადაიდო არაფორმალურ ექსპერტთა შეხვედრა 29-თვის, გვინდა რომ სტრუქტურის პირველი მონახაზი მზად იყოს ექსპერტების მიერ განსახილველად. სავარაუდოდ ჩვენ მას აქ 28-ში დავდებთ.

    განცხადება!!

    ექსპერტთა არაფორმალური ჯგუფის შეხვედრა შედგება 29 იანვარს, 12 საათზე, გარემოს დაცვის სამინისტროს საკონფერენციო დარბაზში.

    18 იანვარი: დაგეგმვა

    მე, ტომ სტეფორდს, მაია ჯავახიშვილს და დეპარტამენტის იურისტს, თორნიკე ფულარიანს გვქონდა დაახლოებით 2 საათიანი დაგეგმვითი შეხვედრა. ვიმსჯელეთ საკითხებზე, რომელიც მნიშვნელოვანი ან განსაკუთრებით პრობლემატურია. ძირითადი მოსაზრებები:
    1. ჩვენ გვაქვს ორი სრულებით განსხვავებული ამოცანა: გარემოს მდგომარეობის ანგარიშის მომზადება, რომელიც ბუნებრივია აიგება დღეს რეალურად არსებულ მონაცემებზე და ინდიკატორებზე; და გარემოს ეროვნული ანგარიშების მოზადების წესისა და პროცედურის შემუშავება, რომელიც განსაზღვრავს, თუ რა მონაცემები/ინდიკატორები ექნება საქართველოს სამი წლის შემდეგ. კარგად უნდა გვესმოდეს განსხვავება ამ ორ ამოცანას შორის.
    2. სამომავლო ინდიკატორების შერჩევისას უნდა ვიყოთ რეალისტურები და პრაგმატულები. ანუ არ უნდა ვზომოთ ის, რაც დიდად საჭირო არაა. აგრეთვე არ უნდა მოვითხოვოთ მონაცემი, რომლის გაზომვა ძალიან დიდ ფინანსურ ხარჯებს მოითხოვს.
    3. გარემოს ეროვნული ანგარიშის მომზადების აღიარებული მეთოდი მდგომარეობს იმაში, რომ თითოეულ თემატურ სფეროს (thematic area, იგულისხმება გარემოსდაცვითი მიმართულებები: ჰაერის დაცვა, წყლის დაცვა, ნარჩენები, მიწის მართვა, ბიომრავალფეროვნების დაცვა) თავისი კოორდინატორი ჰყავდეს. სფეროს კოორდინატორი აგროვებს(ან ხელმძღვანელობს/ორგანიზებას უწევს ამ შეგროვებას) მთელ იმ ინფორმაციას, რომელის ანგარიშში ამ სფეროს წარდგენისთვის საჭიროა. იგი აგრეთვე უზრუნველყოფს მოგროვილი ინფორმაციის გაანალიზებას სათანადო კვალიფიკაციის მქონე ადამიანების მიერ, მონაცემთა ინტერპრეტაციას და დასკვნების მომზადებას.
    4. რაციონალურია, რომ საქართველოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნულ მოხსენებას 5-6 თემატური სფერო ჰქონდეს ( ჰაერის დაცვა, წყლის დაცვა, ნარჩენები, მიწის მართვა, ბიომრავალფეროვნების დაცვა, კლიმატის ცვლილება). სასურველია სამინისტრომ უახლოეს დღეებში დანიშნოს ეროვნული მოხსენების შესაბამისი სფეროს კოორდინატორები. როგორც მოხსენებაზე, ასევე სამომავლო ინდიკატორებზე მუშაობას პროეტი ამ კოორდინატორებთან ერთად გააგრძელებს.
    5. გარდა თემატური სფეროებისა, გარემოს მდგომარეობის მოხსენებებში განხილული არის ხოლმე გარემოსთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სექტორები (იგულისხმება ეკონომიკის სექტორები: სოფლის მეურნეობა, ტრანსპორტი, ენერგეტიკა, მსხვილი მრეწველობა). ამ განყოფილებების ბედი გარემოს მდგომარეობის ქართულ ანგარიშში ჯობს მოგვიანებით გადაწყდეს (კოორდინატოებთან და დაინტერესებულ გარე ექპერტებთან ერთად).

    4-15 იანვარი: დაზვერვა

    4-დან 15 იანვრამდე მე და მაია ჯავახიშვილი შევეცადეთ გამოგვეკვლია UNECE-ს მიერ რეკომენდებული გარემოსდავითი ინდიკტორებისთვის (სრული ჩამონათვალი და აღწერა ინგლისურად და რუსულად იხ. აქ, ჩამონათვალი ქართულად იხ. აქ) მონაცემების ხელმისაწვდომობის საკითხი. ჩვენ განვახორციელეთ 15-მდე ვიზიტი გარემოს დაცვის სამინისტროს სისტემის უწყებებში და სტატისტიკის დეპარტამენტში. ქვემოთ შევაჯამებ ძირითად პრობლემატურ საკითხებს:
    1. არ არსებობს ინფორმაცია მიწისქვეშა წყლების (იგულისხმება სასმელი წყალი და არა მინერალური წყალი) რესურსის წლიური განახლების შესახებ, დაბინძურების/სისუფთავის ხარისხის შესახებ, მოხმარების შესახებ;
    2. არ არსებობს ინფორმაცია ქვეყანაში სხვადასხვა ტიპის მიწის საფარის (land cover) ჯამური ფართისა და ცვლილებების შესახებ, ასევე მიწის გამოყენების (land use) სხვადასხვა ტიპების ჯამური ფართისა და ცვლილებების შესახებ;
    3. გარემოს დაბინძურების მონიტორინგის სამმართველო (გარემოს ეროვნულ სააგენტოში) თბილისში, ბათუმში, ქუთაისსა და ზესტაფონში რეგულარულად ზომავს NOx, SO2, CO, Pb და უგზავნის ინფორმაციას სამინისტროს. მალე იწყებენ აგრეთვე ატმოსფერულ ჰაერში მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის გაზომვებს. თუმცა PM10-ის გაზომვას კიდევ დიდხანს ვერ შეძლებენ;
    4. ჰაერის გამზომი პუნქტების მცირე რაოდენობის გამო (ქალაქში თითო) ძალიან რთულია დაბინძურებულ ჰაერის ზემოქმედების ქვეშ მყოფი მოსახლეობის რაოდენობის შეფასება. თბილისში მაგალითად ჯერ-ჯერობით სულ 1 სადგურია, აღმაშენებლის და თამარ მეფის ქუჩების გადაკვეთაზე, რომელიც ხშირად აჩვენებს დაშვებული კონცენტრაციების გადაჭარბებას. შეუძლებელია ამ მონაცემის საფუძველზე დავასკვნათ, რომ მთელ თბილისში ასეთივე დაბინძურებული ჰაერია. ორ თვეში ამოქმედდება კიდევ ორი გამზომი პუნქტი თბილისში. შეიძლება ვნახოთ განსხვავება დაბინძურების მნიშვნელობაში და იქნებ ამის მიხედვით შევაფასოთ დაბინძურებულ ჰაერში მცხოვრებ თბილისელთა რაოდენობა.
    5. დღეების რიცხვი წელიწადში, როდესაც დამბინძურებელთა კონცენტრაცია ჰაერში დაშვებულს აღემატებოდა დგინდება ერთჯერად მაქსიმალურ ზდკ-სთან შედარებით, და არა საშუალო დღიურ ზდკ-სთან. ეს ინფორმაცია საკმარისი არაა, რადგან მაგალითად SO2-თვის ერთჯერადი მაქსიმალური ზდკ 10-ჯერ მეტია საშუალო დღიურ ზდკ-ზე. სამომავლოდ ალბათ საჭიროა აგრეთვე იმ დღეების რაოდენობა, როცა დღიური საშუალო ზდკ იყო გადაჭარბებული. გადაწარბებათა საშუალო სიდიდის გამოანგარიშება არ ხდება.
    6. ზედაპირული წყლების ხარისხი იზომება მხოლოდ მდინარეებში, 44 წერტილში. ზომავენ ჟანგბადის კონცენტრაციას, ჟბმ-ს, ამონიუმის აზოტს, ფოსფატების და ნიტრატების კონცენტრაციას, ოთხი მეტალის კონცენტრაციას (Fe, Cu, Mn, Zn). ჯამური ფოსფორი და ნიტრატები არ იზომება. გაზომვების შედეგების შეჯამება ყოველთვიურად ეგზავნება სამინისტროს.
    7. წყლის რესურსების დაცვის სამმართველო რეგულარულად ამზადებს ანგარიშებს წყალსარგებლობის შესახებ. აქ არის მონაცემები წყალაღების შესახებ (როგორც ზედაპირული, ასევე მიწისქვეშა წყლების), წყლის დანაკარგების შესახებ და ჩაშვებულ წყლებში გაწმენდილი წყლების წილის შესახებ. თუმცა აქ არ არის გათვალისწინებული წყლის წვრილი მომხმარებლები (ამიტომ ზემოთ დავწერე, რომ მიწისქვესა წყლების რეალური მოხმარება უცნობია).
    8. ჰაერის დაცვის სამმართველო რეგულარულად ამზადებს ანგარიშებს მსხვილი სტაციონარული ობიექტებიდან (სულ 895) ატმოსფეროში გაფრქვეულ დამბინძურებელთა შესახებ. ძირითადად იანგარიშება მტვერი, SO2, NOx, CO, ნახშირწყალბადები ჯამურად. PM10-ის გაფრქვევაშა შეფასება არ ხორციელდება. ტრანსპორტის გაფრქვევათა აღრიცხვა ან შეფასება სამმართველოს არ ევალება.
    9. არ არსებობს ინფორმაცია სამრეწველო ნარჩენების წლიური წარმოქმნის ან რეციკლირების მოცულობების შესახებ. მუნიციპალურ ნარჩენებზე მიახლოებითი მონაცემები არსებობს.
    10. გარემოს დაცვის სამინისტროს ახალი დამტკიცებული აქვს ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის ინდიკატორები. ეხლა მიმდინარეობს შესაბამისი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შეფასება და ინდიკატორების ამოქმედების განრიგის შედგენა.
    11. სტატისტიკის დეპარტამენტს არ გააჩნია ინფორმაცია ენერგიის მოხმარების შესახებ, სამგზავრო ავტომობილების მგზავრბრუნვის შესახებ;
    12. სტატისტიკის დეპარტამენტი რეგულარულად ახორციელებს ფერმერთა მეურნეობების და ბიზნეს-საწარმოების შერჩევით შესწავლას. აქვთ ინფორმაცია მინერალური და ორგანული სასუქების მოხმარების შესახებ (მოცულობა, ფართობი). თუმცა საწარმოების შესახებ მოხმარებული ენერგიის მარტო ფასს აფასებენ და არა თვითონ ენერგომატარებლის რაოდენობას.

    უახლოესი გეგმები

    2010 წლის 18 იანვიდან 30 იანვრის ჩათვლით ბ-ნი ტომ სტეფორდი საქართველოში იქნება და გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროში იმუშავებს.

    სავარაუდოდ 26-27 იანვარს გაიმართება დაინტერესებულ ექსპერტთა პირველი შეხვედრა, გარემოს დაცვის სამინისტროს სხდომათა დარბაზში.

    დაინტერესებული ექსპერტები

    CENN ქსელით გავრცელებული განცხადების პასუხად პროექტის არაფორმალურ სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობის სურვილი შემდეგმა ექსპერტებმა გამოთქვეს:
    1. ქეთი გუჯარაიძე, ასოციაცია "მწვანე ალტერნატივა";
    2. ბეჟან ჭანკვეტაძე, ივ. ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტის ფიზიკური და ანალიტიკური ქიმიის მიმართულების ხელმძღვანელი, პროფესორი, მეცნ. აკად. წევრ-კორესპოდენტი;
    3. გიგლა თამაზაშვილი, საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია, საველე საკონსტრუქტურო სამსახურიუფროსი, გეოგრაფიულ მეცნიერებათა დოქტორი;
    4. ზაურ ჩანქსელიანი, სსიპ აგრარული რადიოლოგიისა და ეკოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორი;
    5. მამუკა მიქელაძე, სსიპ აგრარული რადიოლოგიისა და ეკოლოგიის ინსტიტუტი, რადიოეკოლოგიისა და მოდელირების ლაბორატორიის გამგე, სამეცნიერო საბოს ავმჯდომარე;
    6. ხათუნა ხმალაძე, სამცხეჯავახეთის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების რეგიონალური სამმართველოს უფროსის მოვალეობის შემსრულებელი;
    7. თენგიზ ურუშაძე, ივ. ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი,ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტის სრული პროფესორი, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრ-კორესპოდენტი;
    8. თემურ ვეკუა, დამოუკიდებელი ექსპერტი;
    9. მარატ ციცქიშვილი, საქართველოს ეკოაკადემია;
    10. ზურაბ ცქვიტინიძე, ეკოუსაფრთხოებისსაზოგადოება;
    11. ომარ ჯანელიძე, ბუნების დაცვის საზოგადოება;
    12. გოგი მახარაძე, საპატრიარქოს უნივერსიტეტი;
    13. ნანა დვალიშვილი, ივ.ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტი, ბიოლ.მეცნ.დოქტორი;
    14. კახა ნადირაძე, ბიოტექნოლოგიის ცენტრის დირექტორი;
    15. მალხაზ ძნელაძე, WWF-ის კავკასიის ოფისი;
    16. თამარ პატარიძე, რეგიონული განვითარების სტრატეგიული დოკუმენტის მომზადების გარემოსდაცვით სამუშაო ჯგუფის ხელმძღვანელი;
    17. გია სოფაძე, „ეკო-ხედვა“;
    18. ქეთი ცხაკაია, „სპექტრი“;
    19. ნინო ქოქიაშვილი, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ზუსტი და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტი, ფიზიკური და ანალიზური ქიმიის მიმართულება, ქ.მ.დ.;
    20. ნანა ჯანაშია, CENN;
    21. ბიძინა სავანელი, დამოუკიდებელი ექსპერტი;
    22. მარინა გახუტიშვილი, ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქიმიის დეპარტამენტი;
    23. მანანა წულაია, "ელკანა";
    24. ნინო არჩვაძე, ბიოლ.მეცნ.დოქტორი, ივ.ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტი;
    25. რუსუდან ინწკირველი, ივ.ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტი, სასწავლო პროცესისა და სამეცნიერო კვლევების მართვის სამსახურის უფროსი სპეციალისტი;
    26. ნინო ჩხობაძე, საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა.